|
Usytuowane nad środkowym biegiem rzeki Stochód miasteczko Kaszówka założone zostało w 1632 r. na gruntach wsi Podryż przez Jana z Wysokiego Kaszowskiego h. Janina. Za czasów króla Zygmunta III nowa osada otrzymała prawo magdeburskie i przywilej na jarmarki, stając się równocześnie główną siedzibą rodu fundatora.
Jan Kaszowski, wielkorządca łucki, poseł na sejm etc, żonaty najpierw z Katarzyną Bożydar-Podhorodeńską (zm. w 1645 r.), a po raz drugi z Petronelą z ks. Czetwertyńskich, wdową po Adamie Koniecpolskim, zapoczątkował też gałąź „na Kaszówce", dziedziczonej po jego śmierci przez szereg pokoleń, w ciągu niemal dwóch stuleci, zawsze w linii męskiej. Ostatnim z tej linii był Hieronim Kaszowski (zm. w 1833 r.), podkomorzy ostrogski, żonaty z Elżbietą Pruszyńską, który w tymże ówczesnym powiecie kowelskim posiadał jeszcze wsie: Wielka i Mała Dołżyca, Iwanówka, Jabłonka, Podryż, Siółko, Zaborówka i Zofianówka, dalej nabyty od Steckich Sijaniec, a w powiecie Ostrogskim Tessów, Sadki, Chrenów oraz części w Ławrowie i Milatynie. Była to więc fortuna iście pańska. Hieronim Kaszowski miał tylko jedną córkę, Salomeę, zamężną za hr. Stanisławem Worcellem, słynnym socjalistą utopijnym. Mimo iż istniał syn, również Stanisław, Salomea Worcellowa w 1841 r. sprzedała cały klucz prócz Podryża przypadkowemu nabywcy, spekulantowi Abazie. W niedługim czasie dobra te uległy rozdrobnieniu, przechodząc w ręce częściowo niepolskie. Powoli ulegały też parcelacji.
Do drugiej połowy XIX w. istniał w Kaszówce wybudowany za miastem dwór, pochodzący przypuszczalnie z XVIII w. Był parterowy, kryty łamanym dachem z piętrową facjatką. Na jej szczycie widniał herb Kaszowskich Janina oraz wypisane zawołanie „Cnocie i przyjaźni". Po obu stronach dziedzińca stały lamusy mieszczące archiwum i najcenniejsze pamiątki rodzinne. Siedzibę tę otaczały staroświeckie szpalery lipowe, poza ich ramami zaś ciągnął się park nowszy, zapewne w stylu angielskim, w którym hodowano stada bażantów.
Nie wiadomo, co stało się z urządzeniem dworu, archiwum i gromadzonymi przez pokolenia pamiątkami po wyjściu Kaszówki z rąk Kaszowskich. Sam dwór, zaniedbany przez kolejnych właścicieli, uległ częściowemu pożarowi, a w końcu wraz z parkiem przestał istnieć jeszcze przed pierwszą wojną światową.
źródło: Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej", Tom 5, Województwo wołyńskie", 1994, str. 155.
|