|
W XV i XVI w. Biskupicze należały do mało znanej rodziny kniaziów Kozeków vel Kozików, później zaś m.in. do Zbaraskich i Czartoryskich. W pierwszej połowie XVIII w. były własnością Czackich. Na podstawie działu rodzinnego z 1818 r. majątek ten o powierzchni blisko dwóch tysięcy dziesięcin otrzymała Aniela Czacka (zm. w 1855 r.), córka Michała (1755-1828) i Beaty Potockiej. Po śmierci Anieli Czackiej Biskupicze przeszły na córkę Michała Czackiego (1797-1860), pułkownika wojsk polskich z 1831 r., marszałka wołyńskiego, Jadwigę, od 1866 r. zamężną za Józefem Teodorem Kaszowskim, (1842-1896). Ich syn Zygmunt Bogumił Kaszowski (ur. ok. 1876 - zm. po II wojnie światowej), ostatni właściciel Biskupicz był dziedzicem także Łabuniek pod Zamościem. Osiedliwszy się w Biskupiczach, Aniela Czacka zastała tam wielki parterowy dwór, wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie XVIII w. Budynek ten o planie wydłużonego prostokąta stał na pochyłości wzgórza, na skutek czego lewa jego strona miała podmurówkę stosunkowo niską, podczas gdy w prawej, znacznie wyższej, mieściły się izby gospodarcze, kuchnie etc. Sutereny ciągnęły się też wzdłuż całej wysokiej, stromo opadającej ściany tylnej domu. Od podjazdu dwór wyposażony był początkowo w dwa symetrycznie rozmieszczone ganki, każdy o dwóch kolumienkach wspierających trójkątne szczyty. W drugiej połowie XIX w. ganek prawy został jednak rozebrany, a zamiast niego wybudowano obszerną werandę. W ten sposób dwór zyskał wprawdzie na wygodzie, stracił natomiast na ogólnym wyglądzie. Cały budynek nakrywał wysoki, gładki dach naczółkowy, pobity gontami.
Stosunkowo skromny wygląd zewnętrzny dworu spowodował, iż Aniela Czacka zdecydowała się przebudować go na stylową, pańską rezydencję. Plany przebudowy powierzyła Henrykowi Marconiemu, który w 1833 r. opracował szereg wariantów owej przebudowy. Na jednym z zachowanych rysunków widnieje napis: „Odnowienie domu exystującego i przebudowanie oranżeryj z galeryą dla JW Hrabini Czackiej.. .”. Miał być też wzniesiony zupełnie nowy pawilon z wysoką neogotycką wieżą. Żaden z tych projektów nie został jednak zrealizowany i dwór zachował swą prawie nie zmienioną postać do 1939 roku.
Nie wiadomo, jaki był wewnętrzny układ dworu ani jego architektura, a także urządzenie ruchome. Przypuszczalnie z Biskupicz pochodziły zbiory w postaci zabytkowych mebli, głównie empirowych, galerii obrazów polskich i obcych, brązów, porcelany oraz liczącej prawie 4000 tomów biblioteki, zabrane przez Teodora i Jadwigę Kaszowskich do nabytych przez nich Łabuniek pod Zamościem, które stały się ich główną siedzibą. Biblioteka została w Łabuńkach zrabowana w czasie pierwszej wojny światowej przez Niemców. Cenniejsze dzieła sztuki i meble udało się jednak ówczesnemu właścicielowi Zygmuntowi Kaszowskiemu wywieźć wcześniej z powrotem do Biskupicz. Dalszy ich los nie jest znany. Przypuszczalnie przepadły w czasie drugiej wojny światowej. Dzięki położeniu na mocno sfalowanym terenie, rozległy park, utrzymany w stylu ogrodów angielskich, miał wyjątkowe naturalne walory krajobrazowe. Szczególnie piękny widok roztaczał się z okien salonów, umieszczonych w tylnym trakcie domu.
źródło: Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej", Tom 5, Województwo wołyńskie", 1994, str. 56-60. |