Miejscowość Peremyl, położona na lewym brzegu rzeki Styr, mylona w historiografii niejednokrotnie z Przemyślem, była jedną z najstarszych osad Wołynia. Istniała bowiem już w czasach Lubarta Giedyminowicza (zm. ok. 1384 r.), księcia łuckiego i włodzimierskiego. Od Lubartowiczów okoliczne włości przeszły do różnych rodzin szlacheckich i magnackich. Peremyl znalazł się z czasem w posiadaniu Ra­fała Leszczyńskiego, ojca przyszłego króla Sta­nisława. Później dobra te stały się dziedzictwem Skrzyńskich, a w drugiej połowie XVIII w. Pietruszewskich h. Radwan. Pochodzili oni z Podlasia, ale z czasem osiedlili się także w in­nych dzielnicach Korony i Wielkiego Ks. Litew­skiego. Nigdzie nie odegrali jednak znaczniej­szej roli.

Jednym z pierwszych, a może nawet pierw­szym właścicielem Peremyla z tej rodziny był zapewne Ignacy Pietruszewski, syn Wojciecha i Marianny Lamparskiej, szambelan króla Sta­nisława Augusta (1779), żonaty z Małgorzatą Gousant. To samo imię nosił jego prawdopo­dobnie potomek, żyjący w drugiej połowie XIX w., ówczesny dziedzic dóbr peremylskich. Poza tym nic więcej na temat Pietruszew­skich wołyńskich nie wiadomo. Wymarli oni bezpotomnie w okresie pierwszej wojny świa­towej. Majątek odziedziczył ich krewny, bar. Gustaw Grothus (1876-1944), który na kilka lat przed 1939 r. najpierw wydzierżawił, a na­stępnie sprzedał Peremyl Wroczyńskim.

Istniejący w Peremylu jakiś zameczek obronny miał być zniszczony przez Tatarów jeszcze w 1545 r. Prawdopodobnie w jego miej­scu w drugiej połowie XVIII w. Pietruszew­scy wznieśli niewielki pałacyk, który przetrwał do 1914 r., kiedy to spalony został przez wojs­ka austriackie. Znany on jest jedynie z dwóch rysunków Napoleona Ordy, wykonanych jesienią 1874 r.

Pałacyk stanął na wysokim cyplu płaskowzgórza, oblanego częściowo wodami Styru, w innym zaś miejscu odciętym od lądu stałego głębokim parowem. Usytuowanie dawnego za­meczku miało więc walory obronne zupełnie wyjątkowe. Siedziba Pietruszewskich, zaled­wie pięcioosiowa, dwukondygnacyjna, założo­na na rzucie prostokąta, otrzymała bryłę bar­dzo zwartą. W elewacji frontowej pałacyku za pomocą pilastrów wydzielona została trójosiowa część środkowa, mieszcząca główne drzwi wejściowe, ujęte po bokach kolumienka­mi połączonymi u góry półkolistym gzymsem czy też daszkiem. Część tę, tworzącą pozorny ryzalit, zamknięto ścianką attykową z ustawio­nymi na niej czterema kamiennymi wazonami i tarczą herbową. Pilastry pokryły także wszys­tkie narożniki budynku. W elewacji ogrodowej dominującym akcentem był wydatny trójścien­ny ryzalit. Pałacyk nakrywał gładki dach czte­rospadowy, ukryty częściowo poza attyką tralkową. Na wszystkich jej narożach stały dalsze wazony. Przy obu elewacjach bocznych wystę­powały niewielkie, jednoizbowe i jednokondy­gnacyjne dobudówki z dachem trójspadowym. Pałacyk miał być w całości urządzony meblami zabytkowymi, dziełami sztuki i pamiątkami ro­dzinnymi gromadzonymi nieprzerwanie w cią­gu kilku pokoleń. Wszystko to spłonęło razem z domem.

Na wprost pałacyku stała niewielka kapli­ca domowa o planie koła lub ośmioboku, na­kryta kopułą. Z czterech stron dekorowały ją dwukolumnowe portyki, zamknięte trójkątny­mi szczytami. Nieco dalej, po lewej stronie pa­łacyku, także na krawędzi cypla wznosił się dwukondygnacyjny lamus z galeryjkami na pierwszym piętrze przy obu jego bokach dłuż­szych. Budynek ten nakrywał dach gładki dwuspadowy. W sąsiedztwie lamusa mieściły się jeszcze dalsze zabudowania gospodarcze.

Park w Peremylu, uwarunkowany szczup­łością miejsca, był stosunkowo niewielki. Roz­ciągał się głównie po lewej, a częściowo także po prawej stronie pałacyku. Zarówno z okien frontowych, jak tylnych otwierał się niczym nie przesłonięty widok na dolinę Styru i na dalszą malowniczą okolicę. Poprzez parów, od­dzielający cypel z zabudowaniami dworskimi od przeciwległego brzegu, wiódł niegdyś most zwodzony, zamieniony w czasach nowszych na murowany o jednej arkadzie.

źródło: Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej", Tom 5, Województwo wołyńskie", 1994, str. 363-365.