Dobra Pohoryła Niższa i Wyższa, oddalone od siebie tylko o 2 km, tworzyły początkowo jedną całość i należały do ordynacji ostrogskiej. W XVIII w. zostały one rozdzielone i odtąd przechodziły inne koleje, należąc do różnych właścicieli. W 1752 r. ks. Janusz Sanguszko nadał Pohoryłę Wyższą i Suszki ks. Janowi Czet Wertyńskiemu. Nie wiadomo jednak, czy była to dzierżawa, czy też prawo wieczystej własności. W każdym razie Czetwertyńscy od połowy XVIII w. osiedli w Pohoryle na dobre. Jan Światopełk Czetwertyński umarł, zdaje się, bezpotomnie. Po nim rezydował w Pohoryle najprawdopodobniej ks. Władysław Czetwertyński, podkomorzy królewski, ożeniony z Katarzyną Radzimińską, zmarły w 1785 r. Dalszym dziedzicem tej majętności był przypuszczalnie ich syn Michał Aleksander i z kolei w ciągu pierwszych dziesięcioleci XIX w., syn Michała i Katarzyny - Marcin Aleksander Czetwertyński (ur. w 1778 r.) żonaty z Bibianną Chmielowską. Przekazał on Pohoryłę swojemu synowi Edmundowi (ur. w 1818 r.), żonatemu z Kamillą Stadnicką, po którym dziedziczył jeden z jego synów - Edward ks. Czetwertyński (ur. w 1851 r.), ożeniony z Zofią z Beyzymów. Utrzymał się on w Pohoryle Wyższej do 1898 r., kiedy to z nieznanych powodów dobra wyszły z rąk jego rodziny. Gdyby nie dwa rysunki Napoleona Ordy, wiadomości dotyczące Pohoryły Wyższej musiałyby się ograniczyć wyłącznie do jej dziejów. Dzięki owym rysunkom możemy mieć pewne pojęcie także i o istniejącej tam rezydencji, na temat której brak jakichkolwiek innych przekazów. Rysunki pokazują zarówno elewację frontową, jak ogrodową obszernego klasyсуstycznego pałacu, wybudowanego najprawdopodobniej przez Marcina Aleksandra Czetwertyńskiego lub jego syna Edmunda w pierwszej połowie XIX w. Nie wykończony niestety w szczegółach rysunek fasady pałacu przedstawia tę budowlę jako wysoko podpiwniczoną, w pięcioosiowej części środkowej wysuniętej ryzalitem piętrową, w partiach zaś bocznych parterową. Część środkową poprzedzał monumentalny portyk w wielkim porządku, złożony z sześciu przypuszczalnie korynckich kolumn, wspierających gładkie belkowanie oraz trójkątny fronton z tarczą herbową Światopełk Czetwertyńskich Pogonią Ruską, zwieńczoną mitrą. Na osiach skrajnych mieściły się ujęte w ramy boni parterowe ryzality, z oddzielnymi izbami. Zupełnie inaczej wyglądała elewacja ogrodowa, na skutek spadku terenu znacznie wyższa od frontowej. Przy ryzalicie środkowym mieścił się portyk o sześciu ciasno ustawionych kolumnach, wysokości tylko jednej kondygnacji, z balkonem u góry. Oś środkową akcentowały na parterze podwójne oszklone drzwi wiodące na niewielki taras. Trójkątny fronton ryzalitu przebity był oknem owalnym. Na taras pod portykiem wiodły szerokie schody. Prócz ryzalitów na osiach skrajnych, identycznych jak od strony podjazdu, pośrodku odcinków parterowych budynku występowały jeszcze ryzality półkoliste z trzema porte-fenetrami, nakryte kopułkami. Także przy nich znajdowały się niewielkie tarasy z dwustronnymi schodami. Ryzalitem z trójkątnym szczytem podkreślona została także czte- roosiowa elewacja boczna lewa. Na całej jej długości ciągnął się balkon wsparty na czterech kolumienkach. Przy elewacji bocznej prawej, o wyglądzie podobnym do lewej, mieścił się tylko przedsionek z balkonem. Pałac nakrywał dach dwuspadowy zarówno nad częścią piętrową, jak nad parterowymi, wyodrębniony nad ryzalitami. Na temat architektury wnętrz i zbiorów brak jakichkolwiek wiadomości. Pałac stał wśród parku krajobrazowego. źródło: Roman Aftanazy "Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej", Tom 5, Województwo wołyńskie", 1994, str. 374-376. |